ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην σύγχρονη ιατρική επιστήμη η ακτινογραφική απεικόνιση αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για τη διάγνωση παθήσεων, τον καταρτισμό του σχεδίου θεραπείας και την παρακολούθηση εξέλιξης μιας βλάβης. Πιο συγκεκριμένα το Ορθοπαντογράφημα είναι μία δυσδιάστατη εξωστοματική ακτινογραφική τεχνική, η οποία απεικονίζει μεγάλη έκταση ιστών στην γναθοπροσωπική χώρα. Συνιστά μία μορφή τομογραφίας και συγκεκριμένα ζωνογραφίας, με σύνθετη διαδικασία παραγωγής εικόνας και μικρή δόση ακτινοβολίας. Η Πανοραμική ακτινογραφία, όπως συνήθως αποκαλείται, αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στη σύγχρονη κλινική οδοντιατρική. Καλύπτει όλο το φάσμα των οδοντιατρικών ειδικοτήτων, καθώς δίνει τη δυνατότητα απεικόνισης τόσο των οδοντικών ιστών, όσο και του οστικού υπόβαθρου των γνάθων.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Οι πρώτες δοκιμές για την δημιουργία της πανοραμικής ακτινογραφίας άρχισαν το 1933, από τον Ιάπωνα Hisatugu Numata. Βασίστηκαν κυρίως στην προσπάθεια ανεύρεσης μίας ακτινογραφικής τεχνικής, με την οποία θα απεικονίζονται ταυτόχρονα όλα τα δόντια και οι γνάθοι.
Λίγα χρόνια αργότερα ο Φιλανδός οδοντίατρος Yrjo Veli Paatero, δημιούργησε το πρώτο Ορθοπαντομογράφημα, όπως ονομάστηκε, με περιστρεφόμενη εξωστοματική πηγή ακτινοβολίας και με αντίστοιχα περιστρεφόμενη εξωστοματική ακτινογραφική πλάκα. Η τεχνική αυτή αποτελεί μέχρι και σήμερα την βάση του τρόπου παραγωγής των πανοραμικών εικόνων.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ
Η παραγωγή των πανοραμικών ακτινογραφιών περιλαμβάνει μία αρκετά πολύπλοκη διαδικασία. Η ακτινογραφική λυχνία εκπέμπει μία λεπτή κατακόρυφη λωρίδα ακτίνων – Χ σε συγχρονισμένη κίνηση με την ακτινογραφική πλάκα. Μέσω αυτής της διαδικασίας επιτυγχάνεται η απεικόνιση των ιστών ενδιαφέροντος, ενώ οι υπερκείμενοι και υποκείμενοι ιστοί του επιπέδου τομής γίνονται ασαφείς.

ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΖΩΝΗ
Η ακτινογραφική τεχνική επηρεάζεται άμεσα από την κατανόηση λειτουργίας της τομογραφικής ζώνης. Η τομογραφική ζώνη μπορεί να καθοριστεί ως μία τριών διαστάσεων καμπύλη ζώνη και ορίζει τη θέση στην οποία πρέπει να τοποθετηθούν τα οδοντικά τόξα, ώστε να λάβουμε πιο καθαρή εικόνα. Στα περισσότερα μηχανήματα η τομογραφική ζώνη είναι στενότερη στην περιοχή των προσθίων δοντιών και ευρύτερη στην περιοχή των οπισθίων.

Τα ανατομικά στοιχεία που βρίσκονται στο κεντρικό επίπεδο αυτής της ζώνης έχουν μεγάλη σαφήνεια και ελάχιστη παραμόρφωση, ενώ όσο απομακρύνονται από την ζώνη, οι εικονιζόμενες ανατομικές περιοχές ασαφοποιούνται και δεν γίνονται πλέον αντιληπτές.
Συνεπώς η ποιότητα της παραγόμενης ακτινογραφίας εξαρτάται από το κατά πόσον η σχεδιασμένη τομογραφική ζώνη αντιστοιχεί στο πραγματικό μέγεθος και σχήμα του οδοντικού τόξου του συγκεκριμένου ασθενούς.

ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ
Η σωστή ακτινογραφική τεχνική είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την δημιουργία διαγνωστικών εικόνων. Η ποιότητα των ακτινογραφιών μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα της διάγνωσης και κατά συνέπεια έχει σημαντική συμβολή στη θεραπεία.
Η ακτινογραφική τεχνική αφορά:
• Την προετοιμασία και την καθοδήγηση του ασθενούς
• Τα σφάλματα τοποθέτησης
• Την απεικόνιση ανατομικών μορίων

Η ακριβής και σωστή τοποθέτηση της κεφαλής του ασθενούς στο πανοραμικό μηχάνημα, καθώς και η κατάλληλη προετοιμασία των ασθενών είναι ένα από τα κλειδιά για τη δημιουργία υψηλής ποιότητας πανοραμικής ακτινογραφίας Η εικόνα με σωστή ποιότητα περιέχει περισσότερες διαγνωστικές πληροφορίες, αποφεύγονται οι διαγνωστικές πλάνες και ο ασθενής δεν επιβαρύνεται σε παραπάνω έκθεση από επανάληψη της ακτινογραφίας. Οποιοδήποτε σφάλμα στην τεχνική έχει σαν αποτέλεσμα κακή ποιότητα στην παραγόμενη εικόνα.

Η ποιότητα ακόμη και της ψηφιακής εικόνας μπορεί έως ένα βαθμό να βελτιωθεί προς όφελος του ασθενούς μέσω των διαφόρων λογισμικών, όμως πάντα θα περιορίζεται από την αρχική λήψη της ακτινογραφίας. Ακόμη και το καλύτερο σύστημα ψηφιακής απεικόνισης δεν μπορεί να βελτιώσει μια κακή αρχική καταγραφή εικόνας.

ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ
1. Απεικόνιση νεογιλών δοντιών και μεικτής οδοντοφυΐας
(Θέση και φορά ανατολής δοντιών και στάδιο διάπλασης ριζών)
2. Έλεγχος για γναθοπροσωπικές ανωμαλίες
3. Έλεγχος ύπαρξης υπεράριθμων και εγκλείστων δοντιών και της σχέση τους με τα παρακείμενα ανατομικά μόρια
4. Περίπτωσεις ύπαρξης ξένου σώματος στα οστά των γνάθων ή στα μαλακά μόρια της περιοχής του στόματος
5. Υποψία κάποιας μορφής συνδρόμων ή διαμαρτιών στη διάπλαση των γνάθων
6. Ενδείξεις δυσλειτουργίας της κροταφογναθικής άρθρωσης
7. Έλεγχος κακώσεων στην περιοχή του προσώπου για την ανίχνευση πιθανών καταγμάτων
8. Εκτίμηση κατακόρυφης διάστασης φατνιακής ακρολοφίας
9. Σχεδιασμός κινητών ή ακίνητων προσθετικών εργασιών
10. Έλεγχος των γνάθων πριν την τοποθέτηση ολικών οδοντοστοιχιών
Πολύ σημαντική δυνατότητα της πανοραμικής ακτινογραφίας αποτελεί η σύγκριση των δύο ημιμορίων του στόματος. Η σύγκριση αυτή μπορεί να δώσει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τοπικά παθολογικά αίτια όπως οι σιαλόλιθοι, ξένα σώματα, παθήσεις των ιγμορείων και παθολογικές ενασβεστιώσεις.
Ένα ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα της πανοραμικής ακτινογραφίας είναι η αποκάλυψη πολλών «τυχαίων» ευρημάτων, παθολογικών καταστάσεων που δεν έχουν κανένα σύμπτωμα και δεν γίνονται αντιληπτές με την κλινική εξέταση.
Εκτελείται ακόμη και σε ασθενείς με δυσκολία διάνοιξης του στόματος.
Η δόση της ακτινοβολίας στην πανοραμική είναι πολύ μικρότερη από αυτή που απαιτείται για μία πλήρη εξέταση του ασθενούς με ενδοστοματικά φιλμ. Η δόση βεβαίως έχει μειωθεί ακόμη περισσότερο με τα σύγχρονα ψηφιακά μηχανήματα, όπου μία λήψη αντιστοιχεί με λίγες ώρες ακτινοβολίας περιβάλλοντος.

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ
1. Η πανοραμική αποτελεί μία τομογραφική μέθοδο λήψης, οπότε στοιχεία εκτός της τομογραφικής ζώνης ενδέχεται να μην απεικονισθούν
2. Μαλθακοί ιστοί και αεροφόροι χώροι προβάλλουν στους σκληρούς ιστούς ενδιαφέροντος
3. Τεχνητές εικόνες ή εικόνες «φαντάσματα» μπορεί να προκύψουν λόγω της τομογραφικής τεχνικής
4. Συνυπάρχει μικρή παραμόρφωση και μεγέθυνση της τελικής εικόνας
5. Η φυσική κατάσταση των ασθενών (υπερήλικες, ασθενείς με έντονα οιδήματα, ασθενείς με κινητικά προβλήματα και ΑΜΕΑ), χωρίς την κατάλληλη καθοδήγηση κατά τη διάρκεια της λήψης επηρεάζει την ποιότητα των ακτινογραφικών εικόνων.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Το Ορθοπαντομογράφημα αποτελεί μία πολύτιμη ακτινογραφική λήψη, η οποία απεικονίζει μεγάλη περιοχή σκληρών και μαλθακών ανατομικών μορίων. Έχει καθιερωθεί στην σύγχρονη οδοντιατρική πράξη ως πολύτιμο διαγνωστικό μέσο και η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ποιοτικότερων εικόνων και ακόμη μεγαλύτερη μείωση της δόσης ακτινοβολίας.